علم بهتر است یا نفت؟

[Fobiran]

علم بهتر است یا نفت؟

توماس فریدمن
مترجم: ملاله حبیبی
منبع: نیویورک تایمز
گاه و بي گاه از من مي پرسند: «به جز كشور خودت به كدام كشور ديگر علاقه داري؟» هميشه يك جواب داشته ام:

تايوان و مردم مي پرسند «تايوان؟ چرا تايوان؟» جواب خيلي ساده است. چون تايوان صخره اي لم يزرع در دريايي پر از امواج توفاني و بدون منابع طبيعي براي زندگي كردن است. حتي براي ساخت و ساز بايد از چين شن و ريگ وارد كند و با وجود همه اينها چهارمين ذخاير كلان مالي دنيا را در اختيار دارد. زيرا به جاي كندن زمين و استخراج هر آنچه كه بالا مي آيد، تايوان ذهن و افكار 23 ميليون تايواني را ميكاود، استعدادشان را، انرژي شان را و هوش و ذكاوت شان را. چه زن و چه مرد. هميشه به دوستانم در تايوان ميگويم: شما خوشبختترين مردم دنيا هستيد، چطور اينقدر خوشبخت شدهايد؟ نه نفت داريد، نه سنگآهن، نه جنگل، نه الماس، نه طلا، فقط مقدار كمي ذخاير ذغال سنگ و گاز طبيعي و به خاطر همين هم است كه فرهنگ تقويت مهارتهايتان را توسعه دادهايد؛ كاري كه امروزه ثابت شده با ارزش ترين و تنها منبع تجديدپذير واقعي در جهان است. حداقل اين برداشت شهودي من بود. اما ما در اينجا دلايلي نیز داريم كه اين موضوع را ثابت ميكند.

تيمي از سوي «سازمان همكاري اقتصادي و توسعه» اخيرا مطالعه اي كوچك اما جالب انجام داده و رابطه بين عملكرد افراد در تست هايي به نام «برنامه بين المللي ارزيابي دانش آموزان» يا PISA (كه هر دو سال مهارت هاي رياضي، علوم و درك خواندن افراد 15 سال را در 65 كشور امتحان مي كند) و درآمد كلي منابع طبيعي به عنوان G.D.P يا توليد ناخالص داخلي را براي هر كشور شركت كننده مورد بررسي قرار داده است. اگر بخواهيم خيلي كوتاه توضيح دهيم اينگونه مي شود كه رياضي دانش آموزان دبيرستاني شما در مقايسه با مقدار نفت يا مقدار الماسي كه استخراج مي كنيد چقدر خوب است؟
آندرياس شليچر كسي كه از طرف O.E.C.D بر تست هاي PISA نظارت مي كند مي گويد: نتايج نشان داد كه رابطه اي فوق العاده منفي بين پولي كه كشورها از منابع طبيعي خود به دست مي آورند و دانش و مهارت هايي كه جمعيت دبيرستاني شان دارند، وجود دارد. «اين يك الگوي جهاني است كه در همه 65 كشوري كه در آخرين تست هاي ارزيابي PISA شركت كرده اند وجود دارد» چيزي به اسم نفت و PISA با هم و در كنار هم وجود ندارد.
به گفته شليچر، در آخرين نتايج PISA معلوم شد كه
دانش آموزان كشورهاي سنگاپور،فنلاند، كره جنوبي، هنگ كنگ و ژاپن با وجود بهره اندك از منابع طبيعي، نمرات PISA بالايي دارند. در حالي كه با دارا بودن بيشترين مقدار درآمد نفتي، دانش آموزان قطر و قزاقستان كمترين نمرات PISA را به دست آوردند. (عربستان سعودي، كويت، عمان، الجزيره، بحرين و سوريه نمرات مشابه سال 2007 را در تست هاي بين المللي رياضيات و مطالعات علمي به دست آوردند، اين در حالي است كه دانش آموزان لبنان، اردن و تركيه- كه باز هم جزء كشورهاي خاورميانه هستند، اما با منابع طبيعي كمتر- نمرات بهتري را به دست آوردند). دانش آموزان كشورهاي آمريكاي لاتين كه جزو كشورهاي غني و داراي منابع طبيعي زياد محسوب مي شوند، مثل برزيل، مكزيك و آرژانتين در آخرين تست PISA نمرات ضعيفي به دست آوردند. در مورد آفريقا بايد بگوييم كه اصلا در اين تستها شركت نداشت. كانادا، استراليا و نروژ، كشورهايي كه باز هم داراي منابع طبيعي زيادي هستند، نمرات خوبي در PISA كسب كردند؛كه به گفته شليچر بخش اعظم آن مربوط به اين است كه هر سه كشور سياست هاي برنامه ريزي شده و سنجيده اي را در قبال ذخيره كردن و سرمايه گذاري درآمدهاي حاصل از منابع طبيعي شان اتخاذ كرده اند.
همه اين بررسيها و نتايج به ما ميگويد كه اگر واقعا ميخواهيد بدانيد كه يك كشور در قرن 21 چگونه عمل خواهد كرد، منابع و معدن هاي طلاي آن را به حساب نياوريد،بلكه بايد معلم های تاثيرگذارش را، والدين آگاه و دانش آموزان متعهدش را مد نظر قرار دهيد. شليچر مي گويد: نتايج يادگيري در مدارس امروز، شاخصي از ثروت و فوايد اجتماعي ديگري است كه كشورها در درازمدت حاصل خواهند كرد. اقتصاددانان خيلي وقت است كه در مورد «بيماري هلندي» صحبت مي كنند. اين امر زماني به وقوع مي پيوندد كه كشوري آنقدر متكي به صادرات منابع طبيعي خود باشد كه ارزش پول رايج آن به شدت بالا رفته و در نتيجه توليد داخلي آن به دليل وجود سيلي از واردات تحت تاثير قرار گرفته و نابود مي شود و در اين حالت قيمت كالاهاي صادراتي پيوسته بالا مي رود. چيزي كه تيم PISA نشان مي دهد يك بيماري مرتبط با آن است: جامعه هايي كه به منابع طبيعي خود بيش از حد وابسته شده اند، مستعد پرورش والدين و جواناني هستند كه بخشي از غرايز، عادات و محرك هايشان را براي انجام دادن تكاليف و تقويت مهارت هايشان از دست داده اند.

در مقايسه به گفته شليچر: «در كشورهايي با منابع طبيعي اندك – فنلاند، سنگاپور يا ژاپن- تحصيلات، نتايج و شان و مقام بالاتري دارد؛ حداقل تا حدی. زيرا در كل عموم مردم فهميده اند كه كشور بايد با دانش و مهارت مردمش به پيش رود و اين موضوع با كيفيت تحصيلات و سيستم آموزشي مرتبط است. والدين و فرزندان در اين كشورها مي دانند كه اين مهارت ها و توانايي هاي بچه ها هستند كه شانس هاي آنها را رقم مي زنند و هيچ چيز ديگري نمي تواند آنها را نجات دهد. بنابراين فرهنگ و سيستم آموزش كاملي را بنا مي نهند». يا همانطور كه دوست هندي- آمريكايي من كي. آر. سريدهار، موسس شركت سوخت باتري بلوم انرژي مي گويد: «وقتي منابع نداريد، مبتكر ميشويد.» به خاطر همين است كه كشورهاي خارجي با بيشترين تعداد كمپاني در ليست نزدک، چين، هنگ كنگ، تايوان، هند، كره جنوبي و سنگاپور هستند. هيچ كدام از اين كشورها از منابع طبيعي براي پيشبرد اهداف خود بهره نمي برند.

اما اين مطالعات پيام مهمي هم براي جهان صنعتي در بر دارد. مطمئنا در يك ركود اقتصادي ديرگذر، براي «انگيزه» جايگاهي وجود دارد. اما، شليچر ميگويد «تنها راه معقول اين است كه مسير خود را از طريق فراهم نمودن دانش و مهارت براي افراد بيشتري، به منظور رقابت، همكاري و ارتباط برقرار كردن در راستاي پيشرفت كشور، هموار نماييم.» به گفته شليچر، به طور خلاصه در اقتصادهاي قرن بيست و يكم دانش و مهارت تبديل به پول رايج جهاني شده است، اما هيچ بانك مركزي كه اين پول را چاپ كند وجود ندارد. هر كس مجبور است كه خود تصميم بگيرد چقدر پول چاپ خواهد كرد. مسلما داشتن نفت، گاز و الماس خيلي خوب است. با وجود آنها فرصت هاي شغلي زيادي به وجود مي آيد، اما در دراز مدت جامعه را ضعيف خواهند كرد؛ مگر اينكه براي ساختن مدارس و ايجاد فرهنگ يادگيري هميشگي استفاده شود. شليچر مي گويد: چيزي كه شما را همواره به سمت جلو مي راند و باعث پيشرفت شما مي شود، چيزي است كه خودتان آن را ساخته ايد.