دولت احمدی نژاد برای اشتغال جوانان ناموفق بوده است

هشدار اقتصاد دان سرشناس ایرانی در مورد وضعیت جوانان ایرانی
صالحی اصفهانی: دولت احمدی نژاد برای اشتغال جوانان ناموفق بوده است

یک پژوهشگر سرشناس ایرانی که در دانشگاه ویرجینیا تک اقتصاد درس می دهد،در یک پژوهش مهم،به بررسی وضعیت بازارهای ازدواج،تحصیل وکار جوانان ایرانی پرداخته ونسبت به کم تحرکی اقتصاد هشدار داده است. براساس این تحقیق، بازارهای کار ایران تناسبی با جذب جمیعت جوان به سرعت در حال رشد ندارند و بازار ازدواج نیز مناسب برخورد با عدم تعادل سنی نیست.

دکتر صالحی اصفهانی در نتیجه گیری تحقیق خود با اشاره به نتایج تحقیق رابرت فوگل برنده جایزه نوبل اقتصاد می نویسد: "از آن جا که کارکنان جوان تر منبع ایده های جدید هستند کند کردن روند برتری نسل بعدی ممکن است منجر به کند کردن آهنگ تغییرات تکنولوژیک شود" .
بر اساس این تحقیق، جمعیت جوان به سرعت در حال افزایش، به دلایلی که فوگل برشمرده است و به دلایلی در رابطه با اندازه و کیفیت نیروی کار، می تواند موهبتی باشد. بلوم و ویلیامز خیزش سریع اقتصادی شرق آسیا در دهه ۱۳۶۰ را به گسترش جمیعت جوان در این کشور ها نسبت می دهند. مزایای بالقوه یک نیروی کار گسترش یابنده بیشتر خواهد بود چنان که سهم افراد وابسته (پایین تر از سن اشتغال) در این نیروی کار به طور همزمان کاهش یابد. این امر هنگامی اتفاق می افتد که باروری به سرعت به طریقی کاهش یابد که پیش از رسیدن گروه های سنی بزرگ اندازه تر جوانان به سن بازنشستگی سهم جمیعت کودکان کاهش یابد.

به اعتقاد اقتصاد دان ایرانی مقیم آمریکا، اگر کاهش باروری با افزایش سرمایه گذاری در آموزش کودکان همراه شود. یک کشور در جایگای ایده آل برای بهره برداری از مزایای گذار ترکیب جمیعت خود قرار دارد، آنچه که پاداش موهبت ترکیب جمیعت نامیده می شود. ایران دقیقاً در چنین جایگاه بی همتایی قرار دارد، اما ایران در جایگاه از دست دادن موهبت خود قرار دارد.

این تحقیق نشان می دهد گذار جمیعتی ایران احتمالا این کشور را از سریع ترین رشد گروه های سنی جوان در جهان برخوردار کرده است. این امر، زمانی که سهم جمیعت وابسته پایین است، سهمی تاریخی و بی سابقه از کل جمیعت را نسیب جوانان می کند. این جوانان از نظر تعداد با کارکنان سنین بالاتر فعلی برابری کرده و از نظر تحصیلات آنان را پشت سر می گذارند.

پیش بینی دکتر صالحی اصفهانی این است که در ۱۵ سال آینده گروه های سنی جوان کنونی با رسیدن به سن بزرگ سالی بر کسانی که هم اینک چرخ های اقتصادی ایران را در دست دارند، حداقل از نظر تعداد، غلبه خواهند کرد. اما، همان گونه که پیش از این گفته شد، عوامل متعددی که گذار آنان را به دوران بزرگسالی سد کرده اند مانع چنین غلبه ای خواهند شد.

بر این اساس از هر پنج جوان در سال های آخر پیش از سی سالگی یک نفر بیکار و از هر دو جوان یک نفر ازدواج نکرده و با والدین خود زندگی می کند. پس از صرف سال های مدرسه در تدارک و آمادگی برای امتحانات سراسری گوناگون، به آنان گفته می شود باید سالیانی دیگر صرف کنند تا بتوانند از فرصت هایی که به عنوان شهروندان بزرگسال در اختیار آنان گذاشته می شود به طور کامل بهره مند شوند و بتوانند در زندگی اجتماعی - اقتصادی کشورشان شرکت فعال داشته باشند.

بر اساس یافته های دکتر صالحی اصفهانی ، می توان عمدتا ترکیب جمیعت را موجب چنین تجربه گذار حیرت انگیزی که به درستی "دوران انتظار" نامیده شده است دانست. به این عامل باید اقتصاد کم تحرک کشور را که نمی تواند به اندازه کافی شغل ایجاد کند، و نیز بازارهای کار غیر قابل انعطاف را که مانع رقابت جوانان با کارگران مسن تر برای مشاغل موجود می شود اضافه کرد. بازارهای کار ایران تناسبی با جذب جمیعت جوان به سرعت در حال رشد این کشور ندارند و بازار ازدواج نیز مناسب برخورد با عدم تعادل سنی نیست.

پرسشی که آقای صالحی اصفهانی مطرح کرده این است که "دوران انتظار" رفتار جوانان ایران را در مورد آینده کشورشان، و نیز توانایی شان را برای رهبری ملت و ساختن کشور، زمانی که طی دوو دهه آینده زمام امور کشور را در دست گیرند چگونه شکل می دهد؟ وخود پاسخ داده: " در میان ناظران امور جوانان ایران افراد خوش بینی هستند که "دوران انتظار" را برای آنان به عنوان فرصتی می بینند تا در راه خود برای اکتشاف و بنا نهادن "اشکال افقی مشارکت" بتوانند "موسسات رسمی و اولیای بزرگسال امور" را دور بزنند. این ناظران شرکت جوانان در اعتراضات پس از انتخابات و بویژه استفاده ماهرانه از تکنولوژی جدید را به عنوان نشانه هایی از این امر می دانند که این جوانان، در حالی که راه های مرسوم گذار به بزرگسالی در برابر آنها مسدود شده است، به دنبال پیدا کردن و ساختن مسیر های جدیدی به سوی آینده هستند.

با این حال دکتر صالحی اصفهانی تأکید کرده است که او دیدگاه بد بینانه تری دارد و از این احتمال می ترسد که ایران فرصت استفاده از موهبت استثنایی ترکیب جمیعت را از دست بدهد. بدبینی تا اندازه ای ناشی از این واقیعت است که جوانان ماهر در کاربرد تکنولوژی متعلق به قشر باریک بالایی جامعه ایران هستند، و در میان آنان به نسبتی که رویکردی مثبت در جستجوی راه های به چالش گرفتن و تغییر وضیعت موجود در پیش گرفته می شود، به همان نسبت مثال هایی از رویکردی مخرب در مواجهه با مشکلاتشان دیده میشود، مانند روی آوری به مواد مخدر.

استاد دانشگاه ویرجینیاتک معتقد است : " به نظر می رسد دولت ایران به سهم خود از ایفای نقشی در توقف روند اتلاف موهبت عظیم ترکیب جمیعت عاجز باشد، موهبتی که عمدتا ناشی از سیاست های عاقلانه دولت های اسلامی پیشین در زمینه های آموزش، بهداشت، و برنامه ریزی خانواده است. تلاش دولت احمدی نژاد برای بهبود اشتغال و ازدواج برای جوانان موفقیت چندانی نداشته است. وجهه عمده سیاست های اشتغال زایی او بر ارائه اعتبارات بانکی برای اشتغال و ازدواج تمرکز یافته است. برنامه اعتباری وسیعی برای آن چه که "طرح های زود بازده" نامیده می شود، برنامه ای که حق تقدم را به کسانی می داد که ایجاد اشتغال کرده اند، از سال ۱۳۸۵ تا کنون اعمال شده است. اما اطلاع چندانی از ابعاد یا اثر بخشی این برنامه در دست نیست جز آن که در سال اول برنامه بانک های دولتی تحت فشار دولت مبلغ ۱۸ میلیارد دلار سوبسید های اعتباری در اختیار موسسات کوچک و متوسط قرار دادند که مصرف بخش عمده این اعتبارات حساب و کتاب مشخصی ندارد.

به اعتقاد او با فرو رفتن اقتصاد کشور در رکود از سال ۱۳۸۷ دورنمای بازپرداخت وام های بانک ها تیره تر شده و این امور موجب محدود شدن بیشتر اعتبارات شده است. برنامه های مشابه وام دهی برای ازدواج و مسکن نیز به علت مشکلات اداری و محدودیت اعتبارات دچار مشکل شده است. شگفت آن که زمینه هایی که دولت و قانون گذاران را به خود مشغول کرده است دیگر حتی توجهی به مساله جوانان ندارد. سیاست های ابتکاری جدید، دولت را موضوعاتی از قبیل اصلاحات در یارانه هایی که چندین دهه از عمر آن می گذرد، اصلاح قوانین خانواده، احیا رشد جمعیت، و نیز رویارویی اتمی با غرب در بر می گیرد اما هیچ گونه سیاستی برای نجات موهبت ترکیب جمعیت کشور در دستور کار نیست.

دکتر جواد صالحی اصفهانی فارغ التحصیل دانشگاه هاروارد و استاد اقتصاد در دانشگاه تکنولوژی ویرجینیا و محقق مهمان در برنامه "اقتصاد جهانی و توسعه" در انیستیتو بروکینگز است. تخصص و تحقیقات وی بر اقتصاد، اقتصاد جمیعت شناسی ، اقتصاد انرژی، و اقتصاد ایران تمرکز یافته است.