نكات مديريتي: مدیریت کارخانه و چالش یادگیری

جواد رنجبر

یادگیری شاید مهم ترین عامل تکامل انسان ها باشد. هر آدمی با یادگیری و انباشت آموخته ها و انتقال آن به نسل بعدی باعث تکامل نسل انسانی می شود. تمام مراحل زندگی انسان با یادگیری همراه است و با آن به اتمام می رسد. مثلا دوره کودکی انسان با یادگیری راه رفتن، حرف زدن و سایر کارهای روزمره همراه است و کودک با فراگرفتن آن به مرحله دیگری از رشد قدم می گذارد.

طبیعی است که عدم یادگیری باعث توقف کودک در کودکی، عدم امکان همراهی و هماهنگی او با جامعه و بروز استعدادهایش خواهد شد.
کارخانه نیز به عنوان عرصه تولید انبوه کالا همواره با مساله یادگیری و به روز ماندن دانش برخورد می کند و اساسا یادگیری بخشی از فعالیت های روزمره آن است.

یادگیری عنصر اصلی پیوند دهنده تمام فعالیت های کارخانه و زبان مشترک مدیران آن است. مثلا قسمت بازاریابی یک کارخانه دارای پرسنلی است که تمام اصول اولیه بازاریابی را به شکل آکادمیک می دانند؛ یعنی در دانشگاه و در محضر استاد این اصول را فراگرفته اند.
این افراد به یافته های جدید نیز از طریق دوره های آموزشی، دوره های مطالعاتی، مطالعات شخصی و تنظیم روابط کار بر مبنای دانش، در قالب مدیریت دانش، دسترسی دارند. از این رو اعضای قسمت بازاریابی می دانند نقش قیمت در بازاریابی یک محصول چیست یا چهار اصل بازاریابی کدام است و درباره به کار بردن این اصول و مفاهیم نیز بر اساس دانسته های پیشین و روندهای دانشی که در کارخانه اعمال می شود اتفاق نظر وجود دارد؟ این زبان مشترک فضای حرفه ای مناسبی را برای پیشبرد کار فراهم می کند.

در قالب این فضای حرفه ای آماده سازی نسل های بعدی مدیران و کارشناسان انجام می پذیرد. بنابراین یادگیری و مدیریت دانش مبتنی بر وجود مدیران متخصص، روند های دانشی تثبیت شده و بازنگری منظم روندها است. فقدان هر یک از این مولفه ها فرآیند یادگیری را مختل خواهد کرد.
مدیران بی بهره از دانش قطعا نمی توانند روندهای دانشی را در کارخانه ایجاد نمایند. همچنین پرسنل فاقد انگیزه برای یادگیری روندهای دانشی را بی نتیجه می سازد. نکته مهم این است که روندهای یادگیری نباید منحصر به یک قسمت در کارخانه باشد.

به طور معمول یادگیری و ارتقاي دانش باید به طور یکسان و برابر در کل سازمان اعمال شود. پرداختن به یادگیری در یک بخش و عدم توجه به آن در بخش های دیگر باعث عدم توازن کارخانه شده و نه تنها زبان مشترک را ایجاد نمی کند بلکه منجر به تضاد و تناقض در محیط کارخانه می شود و فضای حرفه ای را ایجاد نمی کند. باور غلطی که در برخی مدیران کارخانه وجود دارد این است که مثلا بخش تولید به دلیل درگیری روزمره با مسائل فنی نیازمند مدیریت دانش و یادگیری است، اما مثلا بخش فروش به طور سنتی می تواند به فعالیت بپردازد.

نتیجه قطعی چنین نگرشی تضاد و تناقض در کارخانه است. شرایط تناقض بار نیز بر اساس فرهنگ و منش ایرانی به تخریب همدیگر، بی توجهی به مصالح کل کارخانه و در نهایت نداشتن احساس تعلق به کارخانه منجر می شود. البته فقدان یادگیری در کل سازمان به طور برابر، که متاسفانه در بیشتر کارخانه های ایران وجود دارد، تهدید بزرگ تری براي موجودیت یک کارخانه است.

نام کارخانه با تولید و اشتغال و عرضه کالا متناسب با نیازها و سلایق جامعه پیوند خورده است. همه این موارد زمانی به خوبی انجام می شود که کل فرآیندهای کارخانه با آنچه در فضای جامعه جریان دارد تناسب داشته باشد و این تناسب فقط با یادگیری ایجاد می شود. بدون یادگیری سازمان به کار خود مشغول می شود و جامعه راه خود را می رود. طبیعی است که در این عدم تناسب کارخانه است که قربانی می شود و در نهایت مرگ آن رقم می خورد.
نهایت عمر علمی یک کارخانه، حتی اگر تمام مدیران و کارگران آن از بهترین فارغ التحصیلان بهترین دانشگاه ها باشند، پنج سال است. تقریبا تمام یافته های علمی درباره کارخانه داری اعم از منابع انسانی، مسائل فنی و تخصصی، فروش و بازاریابی و بحث های مهمی چون مدیریت ریسک، مدیریت بحران و امور مالی با سرعت شگفت انگیزی در حال تکامل و تغییر است. سرعت رشد علم چنان است که می توان واحد آموزش سازمان را در کنار واحدهای دیگر به صورت روزانه فعال نگه داشت، البته خود این واحد نیز باید مشمول تحولات دانشی باشد.

کارخانه های ایران، به فراخور رنگین کمانی بودن جامعه، در طیف بزرگی از فقدان مطلق یادگیری تا به روز بودن در یادگیری قرار دارند. اما متاسفانه تعداد زیادی از کارخانه ها هنوز به حداقل مناسبی در این زمینه نرسیده اند.
عدم باور سهامداران یا مدیران به مساله آموزش و یادگیری و گاه ناآگاهي از اهمیت مدیریت دانش، بی اعتمادی به علم و دانشگاه - که هنوز متاثر از افکار سنتی وجود دارد - و راه حل تمام مشکلات را در حل مسائل مالی دانستن سبب شده است که در بسیاری از کارخانه ها آموزش نه تنها هم ردیف با سایر واحدهای کارخانه فعال و روزآمد نباشد بلکه اساسا وجود نداشته باشد و گاه وجودش به تمسخر گرفته شود.

همه اینها در حالی اتفاق می افتد که بسیاری از یافته های علمی نشان می دهد هر مقدار صرف وقت و هزینه در آموزش و یادگیری ده ها برابر خروجی خواهد داشت و حتی در بحرانی ترین شرایط یادگیری و آموزش است که مدیران و پرسنل کارخانه را برای مدیریت موفق و کاستن از آثار بحران یاری می کند.