منازعه دلار و ریال

برندگان و بازندگان بازار ارز

منازعه دلار و ریال

سیاست های بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز نه تنها به جایی نرسید که در نهایت منجر به تعطیلی وب سایتی شد که نرخ ارز و طلا را به صورت لحظه ای اعلام می کرد.


سال 90 در روزهای آفتابی بازار ارز آغاز شد. این آرامش اما به ماه دوم نرسید. قیمت دلار که دراین ماه روی پاشنه 1100می چرخید، ناگهان در روز های باقیمانده به پایان فروردین ماه صعود خود را آغاز کرد و از پله 1400 تومان نیز بالاتر رفت. در نخستین روزهای اردیبهشت ماه نیز بار دیگر روند نزولی در پیش گرفت و به کمتر از 1150 تومان رضایت داد. این روند اما چندان ادامه نیافت و ازهفته دوم همین ماه بود که دلار برای یک پرواز طولانی پرگشود. افزایش نرخ ارز که با شیب ملایمی پیش می رفت، گویی برای سکانداران این بازار غیر طبیعی نبود. اما گویی رئیس بانک مرکزی، نخستین واکنش هایش را برای اوج گیری تقاضا در بازار ارز گذاشته بود.

26 اردیبهشت؛ نوسان نیم تا یک درصدی
اما پیش از آن «محمود احمدی نژاد» در نخستین گفت وگوی مستقیم و زنده تلویزیونی خود در سال 1390 در پاسخ به انتقاداتی که هنوز در سطوح ابتدایی خود بود گفت: «بانک مرکزی مامور کنترل بازار ارز شده است و این بازار را مدیریت خواهد کرد و قیمت ارز در همان حدود قیمت سال 89 و با نوسان نیم تا یک درصد خواهد بود.

7 خرداد؛گرانی سکه
در نخستین روزهای خردادماه، هنگامی که دلار از مرز1200تومان گذشت، بهمنی درپاسخ به پرسش رسانه ها، علت اصلی تقاضای کاذب در بازار دلار را به گران شدن سکه، ناشی از اجرای مالیات بر ارزش افزوده نسبت داد و سپس ازسیاست های بانک مرکزی برای رویارویی با آنچه که او «تقاضای کاذب» می خواند، پرده برداشت: «به شدت دلار وارد بازار می کنیم و قیمت ها را به شدت می شکنیم.» این تصمیم البته در روزهفتم خرداد ماه به عنوان «راهکار جدید رئیس کل بانک مرکزی برای کنترل بازار» معرفی شد.

او حتی از سر دلسوزی برای آن دسته از بازیگران بازار ارز نیز این پیغام را مخابره کرد: «برخی ازهموطنان عزیز که تازه وارد بازار ارزهای خارجی به خصوص دلار می شوند با قیمت های بالا دلار می خرند و بعد یکباره با شکستن حباب قیمت ها ضرر می کنند.»

23 خردادماه؛ کنترل دلار از امروز
درشرایطی که دلار با نرخ 1250 تومان در بازار معامله می شد، بهمنی این بار در بخش خبری نیمروز شبکه یک سیما با قاطعیت بیشتری نسبت به کنترل نرخ ارز سخن گفت: «کنترل قیمت دلار را از امروز آغاز کرده ایم و در کوتاه مدت شاهد آثار آن خواهید بود و نرخ ارز فروکش خواهد کرد.» او درست پیش بینی کرده بود اما این پیش بینی تنها برای چند روز دوام آورد چراکه دلار از 1250 تومان به کمتر از 1140 تومان رسید.

29 خرداد؛ 3 روز مهلت ندادند
اما کمتر از یک هفته پس از آنکه رئیس بانک مرکزی نسبت به کنترل نرخ ارز اطمینان داد، باردیگر لب به گلایه گشود و گفت: «اگر زمانی که ما قیمت ارز را در بازار بالا بردیم، فقط 3 روز به ما مهلت می دادند، برنامه هایمان را اجرا می کردیم، برای همیشه اختلاف قیمت از بین رفته بود.» او البته درجملات بعدی اش از چهره کسانی که تا آن روز مانع یکسان سازی نرخ ارز شده بودند رونمایی کرد: «روزنامه ها، تمام دوستان و اقتصاددانانی که پیش از آن به ما می گفتند که چرا قیمت ارز را بالا نمی برید، مقاله نوشتند که چرا قیمت بالا رفته است؟ چرا قیمت کاهش نمی یابد؟ و بانک مرکزی را در شرایطی قرار دادند که اجازه انجام برنامه را ندادند.» رئیس بانک مرکزی البته خوب می دانست که چگونه باید دلار را رام کند: «قیمت دلار مانند اسب سرکشی می ماند که اگر بداند به دنبالش هستید تا آن را بگیرید، فرار کرده و فاصله خود را با شما زیاد می کند، بنابراین باید ابزار این اسب سرکش را بگیریم و همراه با خود آن را آهسته به پائین بیاوریم.»

یکم تیر؛ انتظاربرای دلار هزار تومانی
رئیس بانک مرکزی با اعلام وعده ای شیرین به استقبال تابستان رفت: «منتظر دلار1000تومانی باشید.» اما دلار در بازار آزاد هیچگاه با نرخی که بهمنی وعده داد، معامله نشد. البته مشخص نیست که بهمنی با چه منطقی از دلار هزار تومانی سخن گفته است. آن هم در شرایطی که در برنامه پنجم توسعه، نرخ دلار، حدود هزار و 50 تومان تعیین شده است. رئیس بانک مرکزی که پی درپی کاهش نرخ دلار را وعده می داد، گاهی نیز عرصه را برخود تنگ می دید و به منتقدان اینگونه پاسخ می داد که «چگونه یک ارز خارجی که یک کالا هم محسوب می شود با کاهش قیمت مواجه شود؟»

7تیر؛جذب نقدینگی برای مسکن مهر
اما تلاطم قیمت دلار تا آنجا پیش رفت که حساسیت مجلس نشینان را هم برانگیخت. بهمنی باید به بهارستان می رفت و به نمایندگان مجلس درباره دلایل عدم ثبات بازار ارز پاسخ می داد. آنچه که از این نشست غیر علنی به نقل از بهمنی منتشر شد این بود که «سیاست فروش سکه و ارز بانک مرکزی برای جمع آوری نقدینگی ناشی از تزریق 14 هزار میلیارد تومانی مسکن مهر بوده است.»

11 تیر؛ قیمت ها را به گذشته باز می گردانیم
افت وخیز نرخ ارز ادامه داشت و رئیس بانک مرکزی نیز برای کاهش فشار ناشی از این نوسان بر تعداد وعده هایش افزود. آنگونه که 11 روز پس از آنکه اعلام کرد نرخ دلار را به هزار تومان خواهد رساند کمی از مواضع خود کوتاه آمد و هنگامی که نرخ دلار میان 1183 تومان و 1190 تومان در نوسان بود گفت:«نرخ ارز را به قیمت گذشته خود برمی گردانیم.»

15شهریور؛ اختلاف در بدنه دولت
اگرچه در نخستین روزهای مرداد ماه، التهاب چندانی در بازار ارز وجود نداشت اما گویی وقت آن رسیده بود که سایر اعضای کابینه نیز به موضوع ارز حساسیت نشان دهند. اما این حساسیت در اختلاف نظر رئیس بانک مرکزی و وزیر اقتصاد و دارایی بر سر تعیین نرخ سود سپرده های بانکی رخ نشان داد. در شرایطی که نرخ سود سپرده ها یا نرخ سود اوراق مشارکت به عنوان ابزارهای کنترل نقدینگی محسوب می شود به عقیده کارشناسان این ابزار ها در شرایط فعلی جذابیت خود را برای سپرده گذاران از دست داده است و در چنین شرایطی است که نقدینگی سرگردان منجر به عدم تعادل در سایر بازار ها می شود. با این حال اما «شمس الدین حسینی» در این همایش از کاهش سود سپرده ها دفاع کرد و حتی گفت که «در صورت افزایش تورم نرخ سود سپرده افزایش می یابد و با افزایش نرخ سود باعث تورم خواهد شد.» اما بهمنی که مدافع افزایش نرخ سود بود اعلام کرد که سپرده گذار نباید تاوان افزایش نیافتن هزینه های تولید را پرداخت کند، بلکه باید نرخ سود پرداختی حداقلی به او معادل نرخ تورم باشد.

30 مهر؛ زیر بار تامین ارز قاچاقچیان نمی روم
اما شیب ملایم افزایش نرخ ارز در آغاز مهرماه، دلار را به مرز هزار و 300 تومان رسانده بود والبته سکانداران بانک مرکزی را نیز به زحمت انداخته بود. ماجرای اختلاس تاریخی از سیستم بانکی به نقاط حساس خود رسیده بود و بهمنی در کسوت رئیس بانک مرکزی باید در دو جبهه می جنگید. البته در شرایطی که التهاب بازار ارز بیش از سایر حوزه ها فضای کسب و کار فعالان اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد، «محمودنهاوندیان» رئیس پارلمان بخش خصوصی، از دولت خواسته تا با سیاست های خود بخش خصوصی را غافلگیر نکند. بهمنی نیز از هیچ فرصتی برای اعتراض به نرخ سود سپرده ها نمی گذشت: «وقتی تورم ما 17 - 18درصد است چرا باید سپرده 6درصدی داشته باشیم. ما نمی توانیم با طلا و ارز نقدینگی را جمع کنیم.» اما او نرخ سود سپرده ها را تنها عامل اختلال در بازار نمی دانست؛ او در پاسخ به کسانی که به میزان عرضه دلار در بازار گلایه داشتند گفت: «بی انصافی است که ما برای تأمین ارز کالای قاچاق بخواهیم با کامیون ارز در کف بازار بریزیم. اجازه دهید ارز تابع عرضه و تقاضا باشد.»

18 آبان؛ تشدید اختلافات در بدنه دولت
نرخ دلار در آبان ماه، صعود خود را از سکوی 1218 تومان آغاز کرد. اما همایش بانکداری اسلامی در این ماه، بار دیگر به میدان تقابل اندیشه های اقتصادی دوعضو کابینه، یعنی شمس الدین حسینی و بهمنی تبدیل شد. آنجا که حسینی در وصف بانکداری اسلامی ملاک فعالیت های اقتصادی را نرخ ملاک تقسیم منافع بین سپرده گذار، سرمایه گذار و تعیین نرخ کارمزد برای بانک ها برشمرد؛ اما هنگامی که به افزایش نرخ ارز اشاره کرد به سیاست های بانک مرکزی نیز تاخت: «نظام ارزی کشور در برنامه چهارم و پنجم توسعه شناور مدیریت شده است که معنای آن این است که عرضه و تقاضای ارز قیمت ارز را تعیین می کنند اما به این معنا نیست که بازار رها شود.» حسینی البته به همین نکته بسنده نکرد و جمله بعدی خود را با تحکم بیشتری بر زبان راند: «بانک مرکزی با دراختیار داشتن منابع باید نرخ ارز در بازار را کنترل کند» بهمنی هم که گویی حربه های خود را ناکارآمد دیده بود گفت: «ما ارز را به موقع وارد بازار می*کنیم ولی چه کنیم که با نیاز کاذب در این بازار مواجه هستیم.»

اما وزیر اقتصاد در حاشیه یکی از جلسات هیات دولت نیز گفته بود که «اگر رئیس کل بانک مرکزی بودم سیاست ها را به گونه ای تنظیم می کردم که این نرخ تعدیل شود.» موضوع دیگری که اختلاف بهمنی و حسینی را عیان کرد موضوع «ارز مسافرتی» بود. بهمنی موافق پرداخت سالانه یک بار ارز مسافرتی به هرنفر است و و استدلال او این است که بانک مرکزی نباید به مسافری که وضع خوبی دارد و می خواهد برای گردش به خارج از کشور برود ارز 1050 تومانی اختصاص دهد اما حسینی اگرچه می گوید که چنین بخشنامه*ای را مشاهده نکرده است اما می گوید که مخالف چنین ایده ای است.

28 آبان؛ برکناری سیدعلی
10 روز بعد، در شرایطی که تب بازار ارز به اوج خود نزدیک می شد، بهمنی ناگهان، حکم به برکناری«کمال سیدعلی» معاون ارزی خود داد تا این گمانه را تقویت کند که التهابات بازار ارز به درون بانک مرکزی سرایت کرده است. در همین روز بود که وزیر اقتصاد از کارگاه آموزشی بین المللی مشارکت بخش عمومی و خصوصی برای متقاضیان خرید ارز این پیام را فرستاد: «اگر قیمت ارز در بازار کاهش یافت مردم نباید از ما گله کنند.»

21آبان؛ دو سناریو برای یکسان سازی
رئیس بانک مرکزی در حالی از طراحی دو سناریو برای برقراری مجدد نظام یکسان سازی ارز خبر داد که خود به سه نرخی بودن ارز اعتراف کرد. به گونه ای که نرخ مرجع در این روز، 1082 تومان بود و نرخ بازار آزاد 1332 تومان اعلام شد. بهمنی گفت که در گام نخست، نرخ ارز در بازار را به نرخ بازار فرعی که از سوی بانک مرکزی برای مناطق آزاد تعیین می شود سوق می دهد و در مرحله دوم با استفاده از نرخ فرعی در مناطق آزاد نرخ را در بازار رسمی و غیر رسمی یکسان می کند. این دو سناریو البته در دومین روز آذر ماه به تصویب شورای پول و اعتبار رسید تا خط مشی بانک مرکزی برای تعدیل نرخ ارز و چگونگی حرکت به سمت تک نرخی شدن آن از وجاهت قانونی نیز برخوردار باشد.

25 آبان؛ اعتراض دو وزیر
اما پیش از تصویب این بخشنامه در شورای پول و اعتبار دو وزیر محمود احمدی نژاد در حاشیه یکی از جلسات شورای گفت وگوی دولت و بخش خصوصی به انتقاد جدی از سیاست های ارزی پرداختند؛ چنانکه «مهدی غضنفری» وزیر صنعت، معدن و تجارت نسبت به تثبیت و افزایش نرخ ارز تاکید کرد و حسینی نیز که پیش از این، پیکان انتقادات خود را به سوی بهمنی نشانه رفته بود، خواستار کاهش نرخ ارز شد. وزیر اقتصاد در این نشست به تعدد نرخ ها هم تاخت اما گفت که بانک مرکزی در این باره فرصت خواسته و اعلام کرده با برنامه هایی که در دست اقدام دارد تعدد نرخ و تفاوت نرخ ارز رسمی و بازار را از بین خواهد برد.

9 آذر؛ سیاست های معاون جدید
«مینو کیانی راد» که حکم معاونت ارزی بانک مرکزی، پس از برکناری سیدعلی به نام او امضا شده بود چند روز پس از قرار گرفتن در این سمت سیاست های خود را اینگونه تشریح کرد: «ارز را در ۳ نرخ، تک نرخی می کنم.» اما گفت که تک نرخی کردن به معنای این نیست که بانک مرکزی نرخ ارز بازار آزاد، فرعی و مرجع را «یک» نرخ واحد کند.

۳ دی؛ حاضریم به دیوان عدالت پاسخ دهیم
اما انتقاد به سیاست های بانک مرکزی زمانی اوج گرفت که صف های طویل در مقابل شعب بانک ها شکل گرفت. در چنین شرایطی، خبر رسید که رئیس کل بانک مرکزی در یک محفل خصوصی با بیان اینکه خانم های خانه دار هم در صف خرید ارز می ایستند گفته است: «ما حتی حاضریم در دیوان عدالت اداری به عدم فروش ارز به این افراد پاسخ دهیم.» هرچند، بهمنی، برخی مسائل سیاسی را نیز در بروز التهاب در بازار ارز موثر می داند.

5 دی؛ دستور دوباره احمدی نژاد
اما گویی برای اختلالات بازار ارز پایانی نیست. آنچنان که رئیس دولت نیز مجبور شد باردیگر نسبت به ساماندهی بازار ارز توسط بانک مرکزی فرمان صادر کند. راوی این خبر غضنفری بود. او در همایش صادرات غیر نفتی گفت که رئیس جمهور به رئیس کل بانک مرکزی دستور داد هرچه سریعتر بازار ارز را سروسامان دهد. اما نرخ دلار در روز های اخیر رکورد بی سابقه ای را حتی در 30 اخیر شکست و با قیمت 1780 تومان نیز معامله شد.