مدیر حقوقی اتاق تهران توضیح می دهد: پدیده شرخری در اقتصاد چیست و به لحاظ حقوقی چه حکمی دارد
مدیر حقوقی اتاق تهران توضیح می دهد: پدیده شرخری در اقتصاد چیست و به لحاظ حقوقی چه حکمی دارد [Only Registered and Activated Users Can See Links. Click Here To Register...]
بازرگانی - هفته گذشته گفت و گویی با یک شرخر به نقل از هفته نامه تجارت فردا منتشر شد که با اظهار نظر های متفاوت کاربران خبرآنلاین روبرو بود. به دنبال این قضیه خسرو عبقری، مدیر حقوقی اتاق تهران در رابطه با پدیده شرخری در اقتصاد توضیح می دهد.
خسرو عبقری که در حال حاضر مدیر امور حقوقی بزرگ*ترین تشکل بخش خصوصی کشور (اتاق تهران) است، به واسطه آشنایی با فعالان اقتصادی، پدیده شکل*گیری «شرخری» را ناشی از مجموعه*ای از علت*ها می*داند و آن را یک پدیده ناهنجار اجتماعی می*خواند که از سال*های دور و حتی قبل از انقلاب نیز وجود داشته است.او در پاسخ به این سوال که اگر بخواهید از جایگاه حقوقی پدیده شرخری را تعریف کنید، آیا چنین پدیده*ای ما به ازای حقوقی دارد، گفت: « پدیده شرخری پدیده دیروز و امروز نیست بلکه سالیان درازی است که متداول شده و از گذشته به ارث رسیده است. در تعریف متعارف شرخر به شخصی گفته می*شود که مال مورد اختلاف از قبیل سفته* چک را با قیمتی ارزان*تر می*خرد تا آن را تعقیب و پیگیری کند و نهایتاً وجه آن را به حیطه وصول درآورد و حال اگر این شخص (شرخر) جای خود را به یک سازمان تغییر دهد، سازمان با اخذ درصدی از طلب و یا کسر درصدی از طلب، جایگزین طلبکار قبلی شده و رودرروی بدهکار قرار می*گیرد. اما در اصطلاح عامیانه و در میان مردم کوچه و بازار هم «شرخر» فردی است که کارش نقد کردن طلب و چک افراد از طریق اعمال قدرت و بروز رفتارهای ناهنجار است. »
او ادامه داد: « از دید مردم، دارنده چک بانکی، زمانی که از دریافت مبلغ مندرج ناشی از فروش کالا یا خدمات ناامید می*شود، آن را با مبلغی پایین*تر به فردی می*فروشد یا این که کپی چک را در اختیار فردی قرار می*دهد و به او به صورت زبانی این ماموریت را می*دهد که چک را به هر شکل ممکن نقد کند و بعد به عنوان دستمزد، درصدی از مبلغ چک را به او می*پردازد. این رویه در مورد چک است اما شرخر در مناسبات اقتصادی و اجتماعی ایران، کاربردهای زیادی دارد. مثلاً زنی که از همسرش جدا شده برای نقد کردن مهریه*اش به شرخرها متوسل می*شود؛ یا بازیگری که از دریافت دستمزدش ناامید است به شرخر مراجعه می*کند تا به اصطلاح حال تهیه*کننده فیلم را بگیرد. صاحب*خانه*ای که مستاجرش حاضر نیست در موعد مقرر منزل مسکونی را خالی کند، به شرخر رو می*آورد. یا حتی پدری که می*خواهد پسر چموش*اش را گوشمالی دهد، به شرخر مراجعه می*کند. به این ترتیب با پدیده*ای مواجه هستیم که فراگیری زیادی دارد اما در مجموع جامعه،* عرف و اجتماع نگرش مثبتی به این پدیده ندارند. »
تعریف مدیر حقوقی اتاق تهران از تعریف حقوقی شرخر اینگونه است: « در شکل حقوقی، شر*خری به معنای خرید دین است اما از آنجا که ظرف سال*های اخیر رونق زیادی گرفته، در علم حقوق ما به ازای علمی ندارد. بنابراین جرم تلقی نمی*شود. اینکه گاهی در اخبار می*خوانیم که فرد شروری را به اتهام شرخری دستگیر کرده*اند، مبنای حقوقی ندارد. در این زمینه تحقیق و پژوهش علمی بسیار کم صورت گرفته و نیاز دارد تا صاحب*نظران علم حقوق، ابعاد مختلف آن را بررسی کنند. به هر حال اگر بخواهیم از منظر حقوقی، شرخری را تعریف کنیم شاید بهتر است بگوییم شرخری خرید «دین» یا مدعایی اثبات*نشده است. من نمی*دانم اصطلاح شر*خر از کجا آمده و چه تاریخچه*ای دارد اما شکل ساده*اش این است که مردم، «شر» نزدیک به خود را می*فروشند و بابت دور* کردن شر از خود، به فردی که کارش همین است، دستمزد می*دهند. درست مثل فردی که بابت تخلیه فاضلاب، حاضر است پول بپردازد. در این میان، دین، طلبی است که فرد از فردی دیگر دارد و ظاهراً احساس می*کند که از طریق پیگیری*های حقوقی و قضایی ممکن است به طلب خود نرسد یا دیر برسد بنابراین دو راه پیش*رو دارد. یا به* تنهایی برای گرفتن حق خود اقدام کند یا به فرد دیگری متوسل شود. در حالت اول خود فرد احتمالاً احساس می*کند که باید نزاع کند و چون موقعیت اجتماعی*اش اجازه نمی*دهد که نزاع کند یا در توان خود نمی*بیند، بنابراین با پرداخت دستمزد، از فرد یا افرادی می*خواهد که در این زمینه به او کمک کنند.»
عبقری ادامه داد: « از اینجا به بعد، فرد یا افراد شر*خر وارد می*شوند. به این ترتیب میان صاحب دین یا مدعی و فرد شرخر، صلحی شکل می*گیرد با این مضمون که شرخر، دین او را باز پس گیرد و در مقابل، دستمزد دریافت کند. فرد شرخر هم پس از اطمینان از وصول دستمزد، وارد عمل می*شود و به فرد بدهکار اطلاع می*دهد که دیگر با صاحب دین طرف نیست و او دین را خریده یا چک را در اختیار دارد و طلب به او منتقل شده است. بنابراین ابتدا به فرد مهلت کوتاهی می*دهد و پس از آن به تنهایی یا با کمک افرادی که در اختیار دارد، به شیوه*های نا*هنجار برای اعمال فشار رو می*آورد. مثلاً با مراجعه به محل کار بدهکار یا منزل او شروع به فحاشی، شکستن شیشه*ها ایجاد مزاحمت برای نوامیس و مضروب کردن او می*کند. به هر صورت باید در نظر داشته باشیم که اصولاً شرخری جرم نیست اما از دید اجتماع امری قبیح شناخته می*شود. اگر این عمل توام با تهدید، قدرت*نمایی، توهین و هتک حرمت انجام گیرد جرم و قابل تعقیب کیفری و مجازات است. به عبارت دیگر شرخری که از اهرم و روش*های قانونی برای مطالبات مورد ادعای خود استفاده می*کند بنا بر اصل برائت و قانون جرم و مجازات، اشکال قانونی بر کارش مترتب نیست. برعکس عملی که به روش*های غیرقانونی متوسل *شود جرم به حساب می*آید. »
مدیر حقوقی اتاق تهران در پاسخ به سوالی دیگر مبنی بر اینکه چرا چنین پدیده*ای رخ می*دهد اینگونه توضیح داد: « برای این مساله علل مختلفی وجود دارد. مهم*ترین و اصلی*ترین علل روی آوردن مردم به شرخرها به این صورت است: نخست عدم شناخت کافی مردم به راهکارهای قانونی موجود در جامعه جهت استیفای حقوق متصوره خود، دوم تنگناها و پیچیدگی*های حقوقی و قضایی و طولانی بودن پروسه زمان دادرسی که از همین جمله می*توان به دادرسی چک اشاره کرد که شش ماه به طول می*انجامد. اما دلیل سوم پرهزینه بودن دعاوی بالاخص دعاوی حقوقی است. چهارم عدم اطلاع*رسانی کافی و عدم اعتمادسازی بین مردم و دستگاه قضایی که بایستی از طریق ارباب رسانه بالاخص رسانه ملی انجام گیرد. پنجم عدم استفاده از کارشناسان و متخصصان حقوقی و وکلای دادگستری که این مورد کم*کم در حال بهبود است و در نهایت عدم کارآمدی بعضی از مقررات و قوانین و تجدیدنظر و بازنگری در آن بالاخص در قوانین چک و سفته و آیین دادرسی مدنی. »
وی افزود: «در برخی موارد این گونه است. مثلاً فرد ممکن است احساس کند نمی*تواند از طریق نظام قضایی و حقوقی احقاق حق کند. گاهی فرد از بوروکراسی قضایی در ایران واهمه دارد و ممکن است فکر کند زمان زیادی برای احقاق حق از طریق مراجع قضایی نیاز است. اما همیشه این گونه نیست. گاهی شرخری در پیوند مستقیم با فعالیت*های ناسالم اقتصادی مثل فروش مواد مخدر، پولشویی و قاچاق کالاست. از آنجا که نتیجه دعوا برای مدعی آن خیلی مهم است فردی که خود را محق می*داند، به این نتیجه می*رسد که اگر فرآیند حصول به نتیجه و ستاندن حق را از طریق شرخر دنبال کند، زودتر به نتیجه می*رسد. به طور مثال از آن جا که فرآیند پیگیری مسائل حقوقی در ایران زمان*بر و غیر قابل پیش*بینی است، فرد به این نتیجه می*رسد که به شرخر مراجعه کند. گاهی مشاهده می*کنیم که یک فرد بازاری یا یک بازرگان سال*ها وقت خود را صرف بازستانی طلب خود می*کنند اما به نتیجه*ای نمی*رسند در حالی که یک شرخر می*تواند در مدت زمانی اندک، طلب آنها را به اصطلاح زنده کند. این که افراد گاهی مجبور به استفاده از شرخر*ها می*شوند، هم به نوع نگرش آنها بر*می*گردد و هم به وضعیتی که در آن گرفتار هستند. به هر حال برای کاهش چنین پدیده*هایی باید نظام قضایی را کارآمد و چالاک کرد تا هزینه استفاده از شر*خرها بیشتر از اعاده حق از طریق مراجع رسمی باشد در حالی که گاهی می*بینیم این*گونه نیست و فرد با وجود آگاهی از مواجهه با چنین افرادی، خطر کرده و پای شر*خر*ها را به مبادلات خود باز می*کند. در عارضه*یابی این موضوع نمی*توان از وضعیت اقتصادی هم چشم*پوشی کرد. احتمالاً میان وضعیت بد فعالان اقتصادی، افزایش چک*های برگشتی و رواج شرخری رابطه وجود دارد چه آنکه این روزها که وضعیت کسب*وکار مساعد نیست، شرخری هم رونق بیشتری دارد. »
